سخنان،نصایح،احادیث و ویژگیهای امام علی(ع

 مقدمه

تن آسايي و کاهلي دور کن                       بکوش و زرنج تنت سور کن

که اندر جهان گنج بي رنج نيست                 کسي را که کاهل بود گنج نيست

همه کالبد مرد را کوشش است                  اگر بخت بيدار در جوشش است

«فردوسي»

کار مهمترين عاملي است که حيات بشر، عزت و سربلندي هر فرد و اجتماعي بستگي به ميزان وجود آن دارد. کار مفهوم عامي است که شامل کليه فعل و انفعالات و هر حرکتي مي شود که از جسم و حتي روح انسان سرچشمه مي گيرد. از آنجايي که کار مايه خوشبختي و سعادت انسان است، اديان الهي حکما، انديشمندان، شعرا و صاحب نظران علوم اجتماعي و انساني به اندازه دريافت هاي خود و سرچشمه هاي فيض الهي پيرامون موضوع کار و تشويق انسانها به تلاش و فعاليت مطالبي عنوان کرده اند که اهميت و جايگاه اين امر حياتي را بخوبي روشن ساخته است.

هم اکنون در دنياي پيشرفته مهمترين موضوع کارشناسان مسائل اجتماعي و اقتصادي جهان مسئله کار و ارتقاء ميزان بهره وري است که در اين راستا به بهبود کيفيت کار و وضع قوانين کارگر و کارفرما مي انديشند و تمام مساعي خود را براي فرهنگ سازي کار و و تعميم آن به جامعه بکار گرفته اند. اما در جامعه ما که اعتقادات و حاکميت قرآن و همچنين منابع پر فيض احاديث و روايات ائمه اطهار(ع) و احکام عملي بصورت موکد به موضوع کار، قوانين و روابط متقابل کارگر و کارفرما نظر داشته مورد کم توجهي قرار گرفته است تا جايي که در شاخص ها و آمارهاي جهاني درصد بيکاري جوامع اسلامي و پائين بودن ساعات کار مفيد اين کشورها آنها را بعنوان کشورهاي در حال بحران معرفي کرده است.

در همين باره اطلاعاتي از رسانه هاي جمعي دريافت مي شود که مثلا ساعت کار رسمي هفتگي سازمان هاي کشور 52 ساعت(44 ساعت رسمي و 8 ساعت اضافه کاري) ولي در عمل فقط 7 ساعت و 8 دقيقه کار مفيد انجام مي گيرد و حتي ادعا شده که روزانه متوسط کار کارکنان دولت يک ساعت و کارکنان صنعت حداکثر 2 ساعت است در حالي که ميانگين کار مفيد در انگلستان روزانه 6 ساعت و 15 دقيقه و در پرتغال 8 ساعت و 20 دقيقه است و در مجموع کشورهاي اروپايي 7 ساعت و 20 دقيقه است، حال ساعات کار مفيد در ژاپن و کره جنوبي که به مراتب از اروپا بيشتر است جاي خود دارد. بجاست که علاوه بر تحقيقات و ريشه يابي کارشناسي شده عوامل بيکاري در جامعه اسلامي ما به رهنمودهاي تشريعي و احاديث و روايات ائمه اطهار(ع) که بي شک بخش مهمي از زندگي اجتماعي ما را تشکيل مي دهد توجه و عنايت گردد تا شايد در فعال سازي و ايجاد زمينه تحرک در قشر عظيمي از مردم که يا کار چنداني انجام نمي دهند و يا مطلقاً بيکار مي باشند مفيد واقع گردند.(1)

با عنايت به اهميت موضوع کار، قريب به هزار روايت از رهبران ديني در رابطه با اهميت کار و کوشش و مزمت و نکوهش بيکاري و تشويق به تلاش و فعاليت و معرفي ارزش کارگر وارد شده است.(2)(رهبران ديني ما همه افرادي پر تلاش و پرکار بوده اند) اما در اين مقاله فقط(کار از ديدگاه امام علي(ع)) بررسي خواهد شد تا انشاء ا... روشن گردد که اين رهبر شايسته بي نظير براي پيروان خود و همه انسانها در تمام اعصار موضوع کار را چگونه ارزيابي نموده و چقدر بکار اهميت داده اند و راه سربلندي و عزت انسانها را چگونه در کار و تلاش مي بينند و چقدر از افراد تنبل و بيکار اظهار تنفر مي نمايند.

در قرآن کريم حدود سيصد و شصت آيه مربوط به کار و صد و نود آيه راجع به فعل وارد شده است که اين آيات متضمن احکام(کار)، سنجش آن و مسئوليت کارگر و پاداش و کيفر آن است، که البته در اين مقاله نظر ما به کار اقتصادي است که در معيشت و رفع حوائج دنيوي موثر است گرچه اسلام عزيز، در قوانين و دستورات دنيا و آخرت هر دو را لحاظ کرده است يعني هيچ عمل دنيوي نيست که جهت اخروي آن لحاظ نشده باشد و هيچ کار آخرتي نيست مگر اينکه در امور دنيا هم موثر و مفيد واقع ميگردد و لذا اسلام دين دنيا و آخرت است که اين خود حديث مفصلي دارد.

لذا همين مطلب انگيزه اي براي نگارنده بود تا علي رغم تمام محدوديتها اقدام به جمع آوري و بررسي موضوع کار از ديدگاه امام علي(ع) نمايد.

* فصل اول : مفاهيم

تعريف کار :

از ديدگاه عرف، کار عبارت از چيزي است که احتياج به صرف وقت و تحمل زحمت براي نيل به مقصد و هدفي داشته باشد. کار گاهي به تلاش و کوششي اطلاق مي شود که در مقابل مال و پول قرار مي گيرد. در فرهنگ اسلامي واژه هاي مترادف با کار را ميتوان با لغات سعي، عمل، فعل، کسب، کدح، جهد و صنع دانست.

کار اقتصادي عبارتست از حرکت آگاهانه و داراي تاثير در موارد اوليه که آنها را براي مفيد بودن در معيشت آدمي دگرگون مي کند.(3)

کار به معني متداول امروزي يعني تحمل مقررات و خواسته هاي کارفرما در قبال دريافت مزد مورد موافقت طرفين، اما همين امر در جوامع مختلف با شرايط خاصي که تابع سنن و رسوم آن جامعه است اعمال مي گردد و امروزه علاوه بر مهارت و تخصص که يکي از مهمترين عوامل رونق کار يا بيکاري در جهان است مسائل اقتصادي و ميزان پايبندي به مذاهب ميتواند انگيزه اي براي انتخاب نوع کار باشد. هر چند که دريافت مزد و ايجاد استقلال براي خود و خانواده وظيفه اي انساني و اجتماعي تلقي ميگردد اما تکاليف مذهبي و چهار چوب عملي اسلام انسان را براي کسب معاش بسوي مشاغلي هدايت مي کند که به طرف سعادت دنيا و آخرت نشانه رفته باشد و نتيجه آن مذلت و گمراهي ابدي نباشد و لذا لازم ميدانيم واژه کار را که به مجرد بيان آن در مقابل کسب معاش قرار مي گيرد از نوعي عموميت مطلق خارج و به معني اخص مکاسب و افعال مجاز شرعي براي کسب معاش قرار مي گيرد از نوعي عموميت مطلق خارج و به معني اخص مکاسب و افعال مجاز شرعي براي کسب درآمد معرفي نماييم زيرا اسلام بعضي از شغلها را حرام و درآمد از طريق کارهايي که عفت عمومي جامعه را خدشه دار مي کنند يا باعث تضييع حقوق ديگران مي شوند نامشروع مي داند و شيوه ماکياولي آنرا که همانا رسيدن به هدف با هر وسيله ممکن، را

مطرود و باطل اعلام مي کند و متذکر مي شود که کار يعني آنچه که مايه استقلال و تامين معاش خود و خانواده مي گردد و به هيچ وجه با احکام اعتقادي و عملي اسلام مغايرت و منافاتي ندارد.

تعريف رزق :

معني و مفهوم کلمه رزق که بيشتر استعمال ديني و مذهبي دارد عبارت است از وسايل زندگي، روزي آنچه سودمند است از خوردني و پوشيدني(فلياتکم برزق منه: تا براي شما از آن خوراک آورد)(4) – و نيز به معني باران بخشش، عطا، ماهيانه، حقوق و دستمزد مي باشد.(5)

ابن خلدون رزق را اينگونه تعريف کرده است : اگر سود حاصل از کار و اکتساب به خود آدمي بر گردد و آن را در راه مصالح و احتياجاتش مصرف کند رزق گفته مي شود.(6)

کلمه رزق 26 بار در قرآن کريم آمده است و منظور از آن روزي حلال و طيب است اما هدف از آوردن اين واژه اين است که در محاورات و فرهنگ عمومي رزق عبارتست از روزيي که خداوند براي عامه مخلوقات مقرر فرموده و آنان در هر شرايطي به آن خواهند رسيد البته در اينکه خداوند روزي رسان و رازق بندگان است شکي نيست ولي در قرآن کريم مي فرمايند: ليس للانسان الا ما سعي (انسان چيزي بدست نمي آورد مگر با سعي و کوشش) بنابراين دستيابي به روزي و رزق، جز در سايه کار و فعاليت امکان پذير نيست و اگر فردي به اميد دستيابي به رزق مقرر شد پروردگار بدنبال کار و تلاش نباشد خيال بيهوده اي کرده است و مصداق اين کلام حضرت امير(ع) که مي فرمايد: خردمند بکار خويش تکيه مي کند و نادان به آرزوي خويش.(7)

يا اينکه حضرت علي(ع) خطاب به امام حسن مجتبي مي فرمايد: هيچگاه به آرزوها تکيه نکن. مرد کار و کوشش باش.(8) همچنين امام علي(ع) در مورد رزق مي فرمايد: درهاي رزق بسته است آن را با حرکت و فعاليت بگشايند زيرا کار باعث برکت است.(9)

بنابراين دسترسي به رزق و روزي حلال پروردگار در سايه کار و تلاش ميسر است و بنده اي که براي کسب معاش خود تلاش نميکند از آن بي بهره خواهد ماند.

کار در اسلام:

يکي از مقدس ترين واژه هايي که در متون اسلامي مورد استفاده قرار گرفته کار مي باشد. کار در اسلام مورد تکريم قرار گرفته و مردم را بسوي آن دعوت نموده است. قرآن و سنت افرادي را که در زمين و دريا از مواهب الهي براي کسب روزي حلال استفاده و تلاش مي کنند ستوده و آنان را مردمي قابل احترام دانسته است و با کساني که در راه خدا جهاد مي کنند برابر مي داند و در مقابل افراد بيکار و تنبل را افرادي کم ارزش و غير قابل اعتماد و دور از رحمت حق معرفي مي نمايند.

خداوند در سوره اسري(آيه 12)، (الملک آيه 15)، (اعراف 10)، (حديد25)،( مائده 96) مردم را بسوي کار و تلاش و کسب روزي حلال دعوت کرده و آنرا يک واجب ديني ميداند.

در همين زمينه احاديث بسيار سودمندي از پيامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار وجود دارند که همگي بيانگر اهميت و جايگاه رفيع کار در دين مبين اسلام است. از آنجمله:

الکاد لعياله کالمجاهد في سبيل الله (کسي که براي اداره زندگي و معيشت عيال خود تلاش کند مانند کسي است که در راه خدا جهاد مي کند.)(10)

امام علي(ع) در همين زمينه مي فرمايد: چنان براي دنيايت کار کن مثل کسي که مي خواهد هميشه در اين دنيا بماند و جاويدان باشد و براي آخرتت چنان کار کن که گويا فردا مي خواهي بميري.(11)

امام علي(ع) که نمونه عالي انساني و الگوي جامعه بشري و اسوه تقوي و فضيلت بود، در خصوص کار و کشاورزي، باغداري، حفر قنوات و بهره برداري از آب و خاک، تمام همت خود را بکار مي برد، حضرت علي(ع) آنقدر کار بدني انجام ميداد که دستش پينه بسته وترک بر مي داشت و بيشتر مواقع تاول مي زد.

شرايط انجام کار

حضرت علي(ع) انجام موفقيت آميز کار و دريافت نتيجه مفيد را منوط به چند شرط مي داند و توصيه دارد که در هنگام انجام کار و قبل از آغاز اين چند شرط تحقق يابند:

الف: آموزش و فراگيري احکام کار: در اين زمينه مولا(ع) مي فرمايند: اي تجار و کسبه اول احکام تجارت را بياموزيد و بعد تجارت کنيد.

مولا اميرالمومنين(ع) در مورد آشنايي بافنون تجارت مي فرمايد: هر کس بدون علم تجارت کند در منجلاب ربا فرو مي رود به صورتي که از آن بيرون نمي آيد.

ب: تعهد و درستکاري: حضرت علي(ع) ضمن تجليل از کارگران اهل علم و صاحب فن مي فرمايد: ان الله يحب العبد المحترف الامين: خداوند انسان صنعتگر متعهد و درستکار را دوست مي دارد.

ج: دقت و کيفيت : حضرت علي(ع) در مورد انجام کار توصيه مي نمايد که کار با دقت و کيفيت انجام پذيرد و کيفيت فداي سرعت نگردد در اين مورد مي فرمايد:

لاتطلب سرعه العمل و اطلب تجويد فان الناس لا يسئلون فيم فرغ من العمل انما يسئلون عن جوده صنعه:

(هيچگاه سعي نکن که کار را با عجله به پايان رساني بلکه تلاش کن تا آنرا خوب انجام دهي چون مردم نمي پرسند که در چه مدت اين کار را انجام دادي؟ بلکه از کيفيت آن سئوال مي کنند.)

* فصل دوم : فوائد کار

1- ايجاد روحيه توکل و اميدواري:

امام علي(ع) در روايات عديده، کارگران را به نتيجه کار، اميدوار و تلاش را نتيجه بخش معرفي مي نمايد و دعوت ميکند که اگر با توکل بر خدا و داشتن پشتکار فعاليت کنند نتيجه خواهند گرفت در روايتي در همين زمينه مي فرمايد:

«من اجمل في الطلب اتاه رزقه من حيث لا يحتسب» : هر کس در تلاش و معاش جديت کند خداوند روزي او را از جايي که گمان نمي کند مي رساند.(12)

و در جاي ديگر مي فرمايد:

«من طلب شيئا ناله اوبعضه» : هر کس در طلب چيزي بکوشد يا بشتابد هر آيينه همه آن يا مقداري از آن را بدست مي آورد.(13)

امام موفقيت و نتيجه مطلوب، برکت و عنايت خداوندي را در کار و تلاش مي داند و با اميدوار ساختن فرد او را به کار واميدارد. امام علي(ع) در جايي ديگر مي فرمايند: (درهاي رزق بسته است آنها را با حرکت و فعاليت بگشائيد زيرا کار باعث برکت است» (14) و پر واضح اس که تا کسي به نتيجه و عواقب کار اميدوار نباشد فعاليت نمي کند. امام علي(ع) فرد را نويد مي دهد که خداوند درهاي روزي انسان را بوسيله کار مي گشايد و کسي که کار کند و تلاش نمايد عنايت خداوندي را هم خواهد داشت و خود آن حضرت هم با همين اعتقاد کار و تلاش مينود. زراره از امام صادق(ع) نقل ميکند که مردي مي گويد: ديدم علي (ع) باري از هسته خرما همراه دارد پرسيدم يا علي(ع) اينها چيست؟ حضرت فرمود: مائه الف عزق ان شاء الله. اينها صد هزار درخت خرماست، انشاء الله : يعني اين هسته ها در اثر سعي و کوشش و دادن آب به موقع به نخلستانهاي سبز و خرم مبدل خواهد شد.

امام صادق(ع) در دنباله حديث مي فرمايد حضرت علي(ع) آن هسته هاي خرما را غرس نمود و يکي از آنها به خطا نرفت.(15)

2- احساس شخصيت وعزت نفس:

امام علي(ع) که خود الگوي عملي براي تمام مسائل اجتماعي و انساني بود. ضمن کار کردن و فعاليت در مزارع و قنوات و ايجاد نخلستانها مردم را به کار، اين عمل خير و خدا پسندانه تشويق مي نمودند و در دو رباعي زير کار را باعث شخصيت و عزت دانسته و سرفرود آوردن در مقابل ديگران و دست نياز دراز کردن را عار و ننگ معرفي مي کند. در يک رباعي مي فرمايند:

لنقل الصخر من قلل الجبال                     احب الي من منن رجال

يقول الناس لي في الکسب عار                    فان العار في ذل السوال

براي من سنگ کشي از قله هاي کوه – يعني چنين کار سختي گواراتر است از اينکه منت ديگران را بدوش بکشم. به من مي گويند کار و کسب ننگ است – من مي گويم ننگ اين است که انسان نداشته باشد و از ديگران بخواهد

امام علي(ع) در يک رباعي ديگر مي فرمايد:

کد کد العبدان احببت ان تصبح حرا              واقطع الامال من مال بني آدم طرا

لا تقل ذا مکسب يزري فقصد الناس ازري              انت ما استغنيت عن غيرک اعلي الناس قدرا

ترجمه: (اگر مي خواهي آزاد زندگي کني مثل برده زحمت بکش – آرزويت را از مال هر کس که باشد ببر و قطع کن – نگو اين کار مرا پست مي کند زيرا از مردم خواستن از هر چيزي بيشتر ذلت مي آورد- وقتي که از ديگران بي نياز باشي هر کاري داشته باشي از همه مردم بلند قدتر هستي.)

3- اجر اخروي :

کار و تلاش علاوه بر اينکه موجب استقلال و سربلندي در زندگي ميشود بر اساس احاديث و روايات متقن سبب اجر و پاداش اخروي نيز ميگردد که همين امر باعث تشويق و ترغيب افرادي مي شود که علاوه بر توجه به مسائل دنيوي، سعادت اخروي را نيز طلب مي نمايند. چنانچه روايت زير پاداش کارکردن را مانند پاداش شمشير زدن مجاهدين در راه خدا معرفي مي فرمايد: الکاد لعياله کالمجاهد في سبيل الله (کسي که براي تامين زندگي خانواده اش کار مي کند و زحمت مي کشد مانند کسي است که در راه خدا جهاد مي کند.)(16)

امام علي(ع) در همين زمينه مي فرمايد: ان الله تعالي ليبعض العبد النوام الفارغ(يعني خداوند بنده پر خواب و بيکار را دشمن دارد(17) و دشمني با خداي تبارک و تعالي يعني نداشتن سعادت اخروي و از دست دادن نعمت هاي جاويد خداوند.)

رهبر دين در زمينه ارزش و جايگاه رفيع کار و تاثير آن در سعادت اخروي انساني مي فرمايد: من اکل من کديده فان يوم القيامه في اعداد الانبياء(ع) (کسي که بوسيله کار و تلاش خود ارتزاق کند در قيامت در رديف پيامبران است و مانند پيامبران پاداش خواهد گرفت.)(18)

امام علي(ع) مي فرمايد: کسي که آب و خاک داشته باشد و فقير بماند، خداوند او را از رحمتش دور کند.(19)

4- کسب اعتماد عمومي :

يکي از راههاي جلب اعتماد عمومي در جامعه داشتن اشتغال و توجه به مساله کار است چنانچه امام علي(ع) در همين زمينه مي فرمايد: به آدم بيکار و کسي که دنبال کار نمي رود اعتماد نکنيد(20) يعني جامعه از شر فساد و خيانت کساني که بيکار هستند در امان نخواهد ماند و در معاشرت ها نبايد به آنها اعتماد کرد. کار در جامعه اعتماد ايجاد مي نمايد و يکي از نشانه هاي درستي و صداقت انسان کار کردن و فعال بودن او و پرهيز از بيکاري است. استاد شهيد مرتضي مطهري ضمن تاکيد بر اثرات تربيتي کار مي فرمايد کار در عين اينکه معلول فکر و روح، دل و جسم آدمي است سازنده خيال، سازنده عقل و فکر، سازنده دل و قلب و بطور کلي سازنده و تربيت کننده انسان است.(21)

پيامبر اکرم(ص) وقتي با کسي برخورد مي کرد که توانايي خوبي داشت سئوال مي کرد آيا حرفه اي دارد و به کاري مشغول است اگر مي گفتند کاري نمي کند مي فرمود از چشمم افتاد.(22)

* فصل سوم : سيره عملي

امام علي(ع) و مديريت کار:

امام علي(ع) در نامه مالک اشتر مي نويسد بر سر هر کاري از کارهاي خود از ميان ايشان رئيسي بگمار، کسي که بزرگي کار مقهورش نسازد و بسياري آنها سبب پراکندگي خاطرش نشود.(23)

همچنين امام علي(ع) در نهج البلاغه مي فرمايد: کارگزاران شايسته را در ميان گروهي بجوي که اهل تجربه هستند و از خاندانهاي صالح، آنها که در اسلام سابقه اي ديرينه دارند اينان به اخلاق شايسته ترند و آبرويشان محفوظتر است و از طعمکاري بيشتر رويگردانند و در عواقب کارها بيشتر مي نگرند.(24)

امام علي(ع) مي فرمايد: اي مالک ... اينک سفارش مرا در حق بازرگانان و پيشه وران بپذير و درباره آنها به کارگزارانت نيکو سفارش کن، خواه آنان که در يک جا مقيم اند، خواه آنان که با سرمايه خويش اينجا و آنجا سفر مي کنند و با دسترنج خود زندگي نمايند.

اي مالک بدان با اين همه نفعي که براي تجار ... ذکر کردم در ميان آنان گروهي تنگ نظرند و بخيل آنهم بصورت قبيح و زشت، اي مالک از احتکار بشدت جلوگيري کن چرا که پيامبر اکرم(ص) از آن منع کرده است بايد فروش اجناس با شرايط آسان و بدون سختگيري انجام گيرد و با ترازوي عدالت باشد، نرخهايي هم بايد بگذاري که نه به فروشنده اجحاف شود و نه به خريدار(25) ايشان در فراز ديگري از نامه خود به مالک اشتر مي فرمايد: مردم روزيخوار خراج و خراج گزارنند ولي بايد پيش از تحصيل خراج در انديشه زمين باشي زيرا خراج حاصل نشود مگر به آباداني زمين و هر که خراج طلبد و زمين را آباد نسازد شهرها و مردم را هلاک کرده است و کارش استقامت نيابد مگر اندکي.

توجه به کيفيت کار(وجدان کاري):

داشتن وجدان کاري و توجه به کيفيت کار از جمله مواردي است که در پيشرفت و کارايي جامعه نقش بسزايي دارد و امام علي(ع) به اين مهم توجه ويژه فرموده و آنرا در قالب لزوم فراگيري علم و دانش مربوط به حرفه ها، وجدان کاري و انصاف مورد تاکيد قرار داده اند. از جمله اينکه فرموده اند: يا معشر التجار- الفقه ثم المتجر و الله للربا في هذه الامه اخفي من دبيب النمل علي صفا (اي تجار و کسبه اول احکام تجارت را بياموزيد بعد تجارت کنيد به خدا قسم ربا خواري در اين امت از راه رفتن مورچه بر سنگ پنهان تر است.(26)

همچنين امام علي(ع) مي فرمايد: هر کس بدون علم تجارت کند در منجلاب ربا فرو ميرود به صورتي که از آن بيرون نمي آيد.(27)

امام علي(ع) در مورد توجه به کيفيت و دقت در نحوه اجراي کار مي فرمايد: لا تطلب سرعه العمل و اطلب تجويد فان الناس لا يسئلون فيم فرغ من العمل انما يسئلون عن جوده صنعه (هيچگاه سعي نکن که کار را با عجله به پايان رساني بلکه تلاش کن تا آنرا خوب انجام دهي چون مردم نمي پرسند که در چه مدت اين کار را انجام دادي؟ بلکه از کيفيت و خوبي آن سئوال مي کنند.)(28)

دفاع از حقوق کارگران :

امام علي(ع) به کارگر توجه ويژه اي فرموده اند و ضمن تکريم کار و کارگران و صنعتگران آنها را محبوب خداوند معرفي ميکنند و اساسا در زبان دين، هر کار مقدسي، يا هر فرد صاحب صنعت نيکوئي، بعنوان محبوب خداوند معرفي مي شود و امام علي(ع) در رابطه با صنعتگر متعهد مي فرمايد:

ان الله يحب العبد المحترف الامين(خداوند انسان صنعتگر متعهد و درستکار را دوست ميدارد.)(29)

امام علي(ع) دراين روايت هم از افراد کارگر و خلاق، تکريم به عمل مي آورد و آنها را ستايش مي کند و هم به تعهد اشاره دارد يعني افراد اهل کار و با تعهد محبوب خالق هستند و کساني که اين دو صفت را با هم داشته باشند خدمتگزاران واقعي جامعه هستند و در جاي ديگر براي دفاع از حقوق کارگر مي فرمايد(30): سه دسته ملعون و نفرين شده هستند اول کسي که در ستمزد کارگر خيانت کند و در روايتي پيامبر اکرم خطاب به اميرالمومنين ميفرمايد يا علي(من منع اجيرا اجره فعليه لعنه الله) هر کس مزد کارگر را ندهد خداوند او را لعنت مي کند. امام علي(ع) بخاطر ارزشي که کار در جامعه دارد لباس کارگر را لباسي ارزشمند مي داند که انسان را جاودانه مي کند و از پوسيدگي و نابودي حفظ مي نمايد.(31) ميفرمايد:

ثوب العمل يخلدک و لا يبلي و يبقيک و لا يفني(لباس کار و تلاش تو را جاودانه و پايدار مي کند و کهنه و پوسيده نمي شوي و تو را ماندگار مي نمايد و از نابودي تو جلوگيري مي کند.)(32)

تکريم و تقدس لباس کارگر آنهم از زبان اميرالمومنين(ع) مبين قداست و ارزش والاي کار است و از نظر عبادي منزلتي است که فرد کارگر به آن دسترسي پيدا کرده و به لحاظ جايگاه معنوي آن قابل تعرض و بيعدالتي نمي باشد زيرا فرد مسلمان مجبور به رعايت مقدسات و قوانين مسلم شرعي مي باشد.

حمايت از توليد کنندگان :

توليد کنندگان در هر جامعه اي بايد محترم شمرده شوند و مورد حمايت قرار گيرند تا هم به لحاظ اينکه اهل کار و فعاليت مي باشند و هم چرخهاي اقتصادي جامعه را بحرکت در مي آورند بعنوان الگوهاي عملي جامعه معرفي گردند تا مايه رونق کار شکوفايي اقتصاد مملکت شوند در جامعه اي که توليد کنندگان و کارگران آن از

امنيت شغلي و پشتيباني و حمايت برخوردار نيستند رغبت چنداني براي کار و فعاليت در بين عامه مردم وجود ندارد امام علي(ع) در همين خصوص به مالک اشتر مي فرمايد: اي مالک اينک سفارش مرا در حق بازرگانان و پيشه وران بپذير و در باره آنها به کارگزارانت نيک سفارش کن خواه آنان که در يک جا مقيم اند و خواه آنان که با سرمايه خود به اين سو و آن سو سفر مي کنند و با دسترنج خود زندگي را سپري ميکنند.(33)

همچنين امام علي(ع) خطاب به مالک اشتر مي فرمايد: به کشاورزان تخفيف بده به  اندازه اي که کار آنها اصلاح شود و بايد سبک ساختن کار آنها بر تو گران نيايد، زيرا تخفيفي که به آنها داده اي اندوخته اي است که با آباد کردن شهرها و زينت دادن حکومتت به تو باز مي گردد. ويراني مملکت هميشه بر اثر بيچارگي و دست تنگي ملت پديد مي آيد.(34)

امام علي(ع) براي حمايت از کارگران دستور ميدهد: از لباس زمستاني و تابستاني مردم و همچنين از قوت روزانه و وسيله اي که با آن کار مي کنند خراج نگيريد.(35)

اميرالمومنين(ع) در تجليل از دامداران و تشويق اين قشر زحمتکش ميفرمايد:

من کانت في منزله شاه قدست عليه الملائکه في کل يوم مره و من کانت عنده اثنان قدست عليه الملائکه في کل يوم مرتين و کذالک في الثلاثه و يقول الله بورک فيکم

(هر کس يک گوسفند نگهداري کند، ملائکه روزي يکبار او را دعا مي کنند و هر کس دو گوسفند نگهداري کند ملائکه او را روزي دو بار تقديس و دعا مي کنند و هر کس سه گوسفند و بالاتر، او را به عدد گوسفندان دعا مي کنند و مي گويند اين گوسفندان بر تو مبارک باشد.)(36)

* فصل چهارم: مضرات بيکاري

1- فقر

قال علي(ع) : من وجد مائا و ترابا ثم افتقر فابعده الله(مي فرمايد کسي که آب و خاک داشته باشد و فقير بماند يعني کار و تلاش و کشاورزي ننمايد، خداوند او را از رحمت خودش دور بدارد.)(27)

شکي نيست که بيکاري در روحيه و رفتار انسان اثرات منفي فراواني دارد. امام علي(ع) بيکاري را سخت مورد نکوهش قرارداده و مي فرمايند: (من تصر في العمل ابتلي بالهم) يعني: هر کس در کار سستي و کوتاهي کند به اندوه و غصه گرفتار مي شود، امام در اين روايت کار را مايه نشاط و شادابي دانسته و بيکاري وکاهلي را مايه اندوه مي شمارد و در حديثي ديگر مي فرمايند: کسي که به استقبال کارها برود، بينا و آگاه خواهد شد و کسي که به کار پشت کند و توجه ننمايد حيران خواهد شد، که در اين روايت سرگرداني و تحير نتيجه بيکاري است و مشکلات روحي ديگري نيز بدنبال خواهد داشت، خصوصا اگر تمام تکيه گاهها و حتي رحمت الهي را از دست بدهد و از آن مايوس گردد. امام علي(ع) در خصوص رابطه تنبلي و کم کاري که به تبعه آن سرگرداني و فقر است مي فرمايد، فرد در اين شرايط تمام حقوق و بهره خود را از دست ميدهد و عملا به فردي بي هويت و فاقد اعتبار و منزلت فردي در اجتماعي مبدل مي گردد امام مي فرمايد:(38) هر کس سستي و تنبلي کند حقوق و بهره خود را از دست ميدهد و در اين صورت است که فقر و تنگدستي بعنوان يک بلاي فردي و اجتماعي دانگير او شده و وي را حتي از انسانيت هم ساقط مي نمايد و تا جايي پائين مي رود که در سطح فنا و مرگ قرار مي گيرد. امام علي(ع) در خصوص فقر مي فرمايد: هو الموت الاکبر: يعني فقر مرگ بزرگ است و همين کلام امام(ع) قبح مطلب را بخوبي بيان نموده و عواقب آنرا گوشزد کرده است.

2- بيکاري و تکدي گرايي(گدايي(:

فقر و بيچارگي مهمترين عارضه اي است که بعلت بيکاري و کم کاري در جامعه بوجود مي آيد و بدنبال آن فقر و ذلت و از دست دادن شخصيت اجتماعي و فردي در جامعه عارض مي گردد. يکي از مشاغل کاذب و قبيح از ديدگاه امام علي(ع) گدايي و دست دراز کردن پيش ديگران است و امام علي(ع) آنقدر اين مطلب را ظريف بيان نموده که با هيچ زبان و تعبيري قابل مقايسه نيست آنجا که مي فرمايد: بيکاري و در نتيجه نياز به ديگران شرف و عزت آدمي را نابود مي سازد.

امام علي(ع) در روايتي ديگر مي فرمايند:

«لئن ادخل يدي في فم تبين الي المرفق احب الي من اسال من لم يکن ثم کان» (اگر ناچار شوم دست خود را تا آرنج در دهان اژدها فرو برم، اين عمل ننزد من محبوبتر است از اينکه از کسي ک چيزي نبوده و اکنون منزلتي يافته چيزي درخواست نمايم.)(39)

بي شک يکي از زشت ترين و منفورترين اعمال و رفتار در تمامي جوامع بشري و در همه اعصار اظهار نياز و گدايي نزد همنوعان خود مي باشد ترديدي نيست که مضرات و عواقب سوء اين عمل علاوه بر انحرافات فردي به جامعه نيز سرايت مي کند و بخودي خود مي تواند منشا نابودي و فنا باشد و زندگي فردي و اجتماعي که متضمن شرف و حيثيت اوست و در صورت نابودي اين پايگاه ديگر چيزي براي ادامه حيات باقي نمي ماند بوسيله گدايي و دست نياز دراز کردن پيش ديگران از بين مي رود.

3- بيکاري عامل فساد در فرد و جامعه:

يکي از عارضه هاي منفي بيکاري اشاعه فساد در جامعه است، امام علي(ع) در همين زمينه مي فرمايند: «ان يکن الشغل مجهده فاتصال الفراغ مفسده» اگر کار کردن باعث زحمت و خستگي است بيکاري مايه و عامل فساد است.(40) براي مبارزه با فساد اجتماعي يکي از راههاي مناسب ايجاد اشتغال و رونق دادن به بازار کار است. استاد شهيد مطهري، کار را يکي از عوامل تربيت و بيکاري را عامل تباهي در جامعه ميداند و در همين زمينه مي فرمايد: (41) يکي از شهرها يا ايالات امريکا قمار آنقدر رايج شده بود که زنها به آن عادت کرده بودند و در خانه ها بصورت يک بيماري اجتماعي رواج يافته بود و شکايت همه اين بود که زنها کاري به غير از قمار ندارند، اول اين را بعهده واعظها گذاشتند که آنها اين بيماري را با موعظه از جامعه بيرون کنند. ولي آخر بيماري علت دارد تا علتش از بين نرود بيماري از بين نمي رود، بالاخره واعظها شروع کردند به بيان زيانهاي قمار و آثار اخروي آن ولي اثر نداشت، يک شهردار پيدا شد و گفت من اين بيماري را علاج مي کنم، کارهاي دستي از قبيل بافتني را تشويق کرد و براي زنها مسابقه هاي خوب گذاشت و جايزه هاي خوب تعيين کرد، طولي نکشيد که زنها دست از قمار کشيدند و به صنايع دستي روي آوردند. آن شهردار علت را تشخيص داده و فهميده بود که علت پرداختن زنها به

قمار بيکاري است لذا چون بيکاري فساد مي آورد هرچه ميزان بيکاري بيشتر باشد فساد بيشتر خواهد بود و اعتماد از جامعه سلب خواهد گرديد. دستبردها، تقلب و ساير فسادهاي مالي و اخلاقي مترتب بر بيکاري است. امام علي(ع) در همين خصوص مي فرمايد: به آدم بيکار و کسي که دنبال کار نميرود اعتماد نکنيد(42) يعني از شر فساد و خيانت کساني که بيکارند افراد در امان نيست و در معاشرت ها نبايد به آنها اعتماد کرد و در مقابل اين بي اعتمادي مساله کار است که انسان را با انبياء(ع) مشهور مي کند و تا رتبه مجاهدين في سبيل الله بالا مي برد.

نويسنده : حجت الاسلام شکرالله دانش

معاونت فرهنگي ، آموزشي و پژوهشي اداره کل تبليغات اسلامي فارس 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: